1941 yilning kuzi... Musaxon daraxtlarda sarg‘ayib, shamolning belanchagida ohista tebrangancha goh yerga, goh ariq suviga tushayotgan oltinrang yaproqlarga termulib o‘tirardi. Uning xayoli parishon edi. Ertaga urushga jo‘naydi. Umrida ilk bor qo‘liga qurol oladi. So‘ng esa...

Qo‘lidagi Ergashxonning tipirchilaganidan Musaxonning xayoli bo‘lindi. Bir yarim yoshli o‘g‘li mitti qo‘lchalari bilan uning yuzini siladi. Beixtiyor yigitning ko‘zlariga yosh qalqdi. “Nima bo‘lgan taqdirda ham jangga kirish kerak. Mana shu murg‘aklarning tinch-totuv hayoti uchun, Vatan ozodligi uchun, sha’n, or-nomus uchun!” U shu so‘zlarni pichirlagancha uyi tomon shaxdam yurib ketdi...

Vokzalda tumonat odam yig‘ilgandi. Frontga otlangan yigitlarga otalar pand-nasihat qilar, onalar, yosh go‘dagini ko‘targan ayollar unsiz ko‘z yosh to‘kardi. Boshqa safdoshlari kabi Musaxon ham onasi tutgan nonni tishlagach, yugurib poyezdga chiqib oldi. Xadichaxon ayaning duoga ko‘tarilgan qo‘llari, ayoli Nisoxonning mungli ko‘zlari va o‘g‘li Ergashxonning ma’sum chehrasi uning ko‘z o‘ngida muhrlanib qoldi...
***
1945 yil, 9 may. Ikkinchi jahon urushi nemis fashistlarining mag‘lubiyati bilan tugadi. Muhoraba maydoni — hayot-mamot maydoni. Olovli jangohlardan kimdir qaytdi, kimdir qaytmadi.
Jumladan, Andijon viloyatining Marhamat tumanidan frontga yo‘l olgan Musaxon Ahmedov ham “bedarak” ketadi.

— Otam yuborgan maktublarni asrab qo‘ygandik, — deydi Ergashxon Xo‘jayev. — Bu xatlarda navqiron yoshda hayotning achchiq sharobini totishga majbur bo‘lgan — yosh oilasini tashlab, urushga ketgan, turli sinovlarni, azob-uqubatlarni boshidan kechirgan insonning qalb dardlari aks etardi. Shu bilan birga, Vatan uchun, el-yurt uchun, musaffo osmon uchun qon kechib, dushmanga qarshi mardonavor jang qilayotgan o‘ktam yigitning g‘ururbaxsh tuyg‘ulari barq urardi. Ularni o‘qib, cheksiz iftixor tuyardim... “Azizlarim, sizlarni sog‘indim. Urush ham tugay deb qoldi. Germaniya ostonasidamiz. G‘alaba onlari yaqin...” Otamdan kelgan so‘nggi maktubning mazmuni shunday edi... Kun, oy, yillar o‘tdi. Ammo biz kutgan inson kelmadi. Diydor qiyomatga qoldi.

Xadichaxon ayaning o‘g‘lini qidirib, izlab-surishtirib bormagan joyi qolmadi. Ona baribir ona-da! O‘zi guldek so‘lsa-da, umidi so‘nmaydi. 1956 yili hayot bilan vidolasharkan, nabirasi Ergashxonga otasining daragini topishni vasiyat qildi...
***
Sobiq ittifoq davrida bir nomaqbul tushuncha bor edi: noma’lum askar. Ikkinchi jahon urushida Vatani, oilasi, yaqinlari uchun jangga kirganlar taqdiriga bunday yondashuv inson sha’ni, qadr-qimmatiga katta hurmatsizlik edi. Ana shunday noinsoniy munosabat sabab o‘z farzandlarini, qarindoshlarini, turmush o‘rtoqlarini frontga kuzatgan millionlab vatandoshlarimiz ularning yo‘llariga uzoq yillar ilhaq bo‘lib, ko‘z tikib yashadi. Ko‘pgina kishilar “bedarak” ketgan yaqinlarining tirik yoki shahid ekanligini bilmasdan hayotdan ko‘z yumdi.

Faqat istiqlol tufayligina dunyoni fashizm balosidan xalos etish yo‘lida jonini qurbon qilgan insonlar xotirasiga bunday yondashuv barham topdi. Yurtimizdan frontga ketib, halok bo‘lgan minglab jangchilarning nomi, ularning jasorati, dafn etilgan joylari aniqlashtirilib, “Xotira” kitobiga muhrlandi.

— Maktabda tarix fanidan dars bergan onam 1994 yili “Xotira” kitobini varaqlab, bobom haqidagi ma’lumotlarni topib keldi, — deydi Guljahon Xo‘jayeva. — Unda bobomning Polshada vafot etgani yozilibdi. Shundan so‘ng katta buvimning ruhini shod etish, armonlarini ro‘yobga chiqarish uchun arxivlardan izlab, bobom haqida ko‘plab ma’lumotlarga ega bo‘ldim. U kishi 1-Ukraina frontining 7-gvardiya mexanizatsiyalashgan korpusi tarkibida tankchi serjant bo‘lib xizmat qilgan ekan.

Biroq 1945 yil 3 aprel kuni, g‘alaba bayrog‘i ko‘tarilishiga bir oy qolganida og‘ir yaralanib, Polshaning Kendzejin Kozle shahrida (o‘sha vaqtdagi Germaniyaning Xeydebrek shahri) harbiy shifoxonada hayotdan ko‘z yumadi hamda ushbu shaharga dafn qilinadi. O‘tgan yili may oyida bobomning qabrini izlab topish va ziyorat qilish maqsadida Polshaga yo‘l oldim. Kendzejin Kozle shahri hokimiyatiga borib uchrashdim. Ular o‘zbek xalqining o‘z ajdodlariga bo‘lgan hurmatiga, ayol kishi bo‘lishimga qaramay, bobom qabrini izlab kelganimga lol qolishdi. So‘ng bobom haqidagi hujjatlarni berishdi. O‘zbek jangchisining qabri shahardagi birodarlik mozorida 121-raqamda qayd qilingan ekan.

Guljahon opa bobosi qabrini ziyorat etdi. Qur’on tilovat qilib, Yaratgandan o‘tganlarning ruhini shod etishini so‘radi. So‘ng qabrdan bir siqim tuproq oldi...
Tankchi bobo xoki Vataniga, ajdodlari mangu orom topgan mozorga qo‘yildi.